Yargı Reformu Strateji Belgesi kapsamında belirlenen amaç ve hedefler doğrultusunda düzenlemeler içeren kanun teklifi, TBMM Genel Kurulu’nda kabul edilerek yasalaştı. Adalet Bakanı Abdulhamit Gül Gül sosyal medya hesabından paylaştığı mesajında, Yargı Reformu Stratejisi temelinde hazırlanan ilk paketin Genel Kurul’un takdiriyle yasalaştığını belirterek, destek veren milletvekillerine teşekkür etti.
Adalet Bakanlığınca hazırlanan ve tanıtımı 30 Mayıs 2019’da Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından yapılan Yargı Reformu Strateji Belgesi kapsamında belirlenen amaç ve hedefler doğrultusunda düzenlemeler içeren Ceza Muhakemesi Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapan Kanun Teklifi, TBMM Genel Kurulu’nda kabul edilerek yasalaştı.
Adalet Bakanı Abdulhamit Gül, teklifin TBMM Genel Kurulunda kabul edilerek yasalaşması nedeniyle milletvekillerine teşekkür etti. Bakan Gül, sosyal medya hesabından paylaştığı mesajında, Yargı Reformu Stratejisi temelinde hazırlanan ilk paketin Genel Kurulun takdiriyle yasalaştığını belirtti. Bakan Gül, “Kanunun, ‘güven veren adalet’ hedefimize katkı sağlaması temennisiyle teklif sahiplerine ve destek veren tüm milletvekillerine şükranlarımızı sunuyoruz.” ifadelerini kullandı.
1. YARGI PAKETİNİN GETİRDİKLERİ
Kanun, başta 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu, 2802 sayılı Hakimler ve Savcılar Kanunu, 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu olmak üzere 15 kanunda değişiklik içeriyor.
Kanunda yer alan ana başlıklar şunlar:
1) Cezada Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yöntemlerinin Geliştirilmesi
Kanunla, Cumhuriyet savcılarının takdir yetkileri artırılarak “ön ödeme, uzlaşma ve kamu davasının açılmasının ertelenmesi” kurumlarının kapsamı genişletilmiş; ceza muhakemesinde seri muhakeme ve basit yargılama usulü adı altında 2 yeni usul getirilmiştir.
Önödeme: Kanunla, önödeme miktarının 10 gün içinde ödenmesi yerine birer ay ara ile 3 eşit taksitle ödenebilmesine imkân tanınmaktadır.
Uzlaştırma: Kanunla,
– İş ve çalışma hürriyetini ihlal, güveni kötüye kullanma ve suç eşyasının satın alınması suçları uzlaştırma kapsamına alınarak uzlaştırmaya tabi suçların kapsamı genişletilmiştir.
– Yıllık yaklaşık 24 bin dosyanın bu kapsama alınması hedeflenmektedir.
Kamu davasının açılmasının ertelenmesi: Kamu davasının açılmasının ertelenmesi, kanundaki cezasının üst sınırı 1 yıla kadar olan suçlarda uygulanabilmektedir.
Kanun kapsamında:
– Ertelemenin kapsamı 1 yıldan 3 yıla çıkarılmıştır. Bu süre çocuklar bakımından 5 yıl olacaktır. Şikâyet şartı kaldırılmıştır.Gürültüye neden olma, suçu üstlenme, sendikal hakların kullanılmasının engellenmesi gibi suçlar kapsama alınmıştır.
– Önödeme ve uzlaşma kapsamına giren suçlar ile terör ve cinsel istismar gibi bazı suçlar erteleme kapsamı dışında tutulmuştur.
– Yıllık yaklaşık 174 bin dosyanın erteleme kapsamına alınacağı değerlendirilmektedir.
Seri muhakeme usulü: Kanunla ceza muhakemesinde yeni bir usul getirilmiştir.
İspatı kolay olan ve önem derecesi düşük değerlendirilen sınırlı sayıda bazı suçlar için Cumhuriyet savcısı ile şüpheli ve avukatının anlaşmasına (kabulüne) bağlı olarak dosyayı sonuçlandıracak yeni bir muhakeme usulü getirilmektedir.
Böylelikle soruşturma aşamasında Cumhuriyet savcılarının daha etkin olması ve mahkemelerin iş yükünün azaltılması amaçlanmaktadır.
Kanun kapsamında:
– Bu usule tabi suçlar Kanunda katalog olarak belirlenmiştir.
– Şüphelinin usulü kabul etmesi üzerine Cumhuriyet savcısı yaptırımı belirleyecektir.
– Mahkeme, şartların bulunması halinde şüpheliyi ve müdafisini dinledikten sonra cezayı onaylayacaktır. Aksi takdirde dosyayı geri gönderebilecektir.
– Yıllık yaklaşık 180 bin dosyanın seri muhakeme usulü kapsamına gireceği değerlendirilmektedir.
Basit yargılama usulü: 2005 öncesinde ceza adalet sisteminde yer alan ceza kararnamesi usulü, revize edilmek suretiyle basit yargılama usulü adı altında yeniden getirilmiştir.
Kanun kapsamında:
– Basit yargılama usulü, asliye ceza mahkemesinin görev alanına giren ve üst sınırı 2 yıla kadar suçlarda uygulanabilecektir.
– Bu usulde taraflara yazılı savunma yapma imkânı tanınacak ve duruşma yapılmaksızın karar verilebilecektir.
– Sanık hakkında Ceza Muhakemesi Kanununda öngörülen her türlü hüküm verilebilecek ve mahkumiyet halinde indirilmiş bir ceza belirlenecektir.
– Bu usulün uygulanması sonucunda verilen hükümlere karşı itiraz edilebilecektir. İtiraz üzerine mahkemece, duruşma açılarak genel hükümlere göre yargılamaya devam edilecektir.
– Yıllık yaklaşık 340 bin dosyanın bu usul kapsamına gireceği değerlendirilmektedir.
2) Savcıların, Soruşturmaları Daha Etkin ve Hızlı Yürütmelerinin Sağlanması
İddianamenin iadesi: Kanunla,
– İddianamenin iadesi müessesesi revize edilmektedir. Suçun sübutuna doğrudan etki edecek mevcut bir delil toplamadan dava açılamayacaktır.
– Seri muhakeme usulüne tabi suçlarda, bu usul uygulanmadan veya soruşturma ve kovuşturma yapılması izne ve talebe bağlı olan suçlarda, bu şartlar yerine getirilmeden iddianame düzenlenemeyecektir.
Soruşturma evresi için azami tutukluluk süresi: Kanunla, soruşturma evresi bakımından tutukluluk süresine üst sınır getirilmektedir. Bu kapsamda;
– Asliye cezalık suçlar bakımından toplamda 1 yıl ve uzatma süresiyle 1.5 yıl olan sürenin en fazla 6 aylık kısmı soruşturma evresinde geçirilebilecektir.
– Ağır cezalık suçlar bakımından toplamda 2 yıl ve uzatma süresiyle 5 yıl olan sürenin en fazla 1 yıllık kısmı soruşturma evresinde geçirilebilecektir.
– Terör suçları (ve toplu suçlar) bakımından toplamda 2 yıl ve uzatma süresiyle 7 yıl olan sürenin 2 yıllık kısmı soruşturma evresinde geçirilebilecektir.
Çocuklar bakımından,tüm tutukluluk sürelerinin;
12-15 yaş grubunda bulunanlar için yarı oranında,
15-18 yaş grubunda bulunanlar için ise 3/4 oranında,
uygulanması öngörülmüştür.
3) Mağdur Haklarının Güçlendirilmesi
Kanunla, suç mağdurlarının haklarının güçlendirilmesi ile özellikle kadın ve çocuklara yönelik işlenen istismar suçlarında mağdurun yargılama sırasında örselenmesinin önüne geçilmesi amaçlanmıştır.
Kanunla,
– Aile ve çocuk mahkemelerindeki uzmanlar,mahkeme bünyesinden, adliyelerde kurulacak müdürlükler bünyesine alınacaktır.
– Uzmanlar, tevzi sistemine göre ihtiyaç duyan mahkemelere ve Cumhuriyet başsavcılığına hizmet vereceklerdir.
– Çocuk izlem merkezlerinin (ÇİM) ve adli görüşme odalarının (AGO) kanuni dayanağı oluşturulmaktadır.
– Cinsel suç mağdurlarının ifadeleri ÇİM’lerde Cumhuriyet savcısının nezaretinde uzmanlar aracılığıyla alınacaktır. Mahkeme bu mağdurların ifadesini alma ihtiyacı duyarsa aynı yöntemle alacaktır.
– Şüpheli veya sanık ile yüz yüze gelmesinde sakınca bulunduğu değerlendirilen çocuk veya mağdurların ifade ve beyanları özel ortamda (AGO) uzmanlar aracılığıyla alınacaktır.
– Cinsel suç mağdurlarının kayda alınanbeyan ve görüntüsü kişisel veri olarak, dava dosyasında saklanacak ve gizliliği için gerekli tedbirler alınacaktır.
– Soruşturma veya kovuşturma aşamasında, dava nakli veya adlî tıp işlemleri nedeniyle yerleşim yeri dışında bir yere gitme zorunluluğu doğması halinde mağdurun yapmış olduğu konaklama, iaşe ve ulaşım giderleri Devlet tarafından karşılanacaktır.
4) İstinaf Düzenlemeleri
a)Ceza istinaf
Kanunla,
– İstinaf mahkemelerinin düzelterek onama yetkisi genişletilmektedir.Başka bir araştırmaya ihtiyaç duyulmadan şahsî sebeplere ya da şahsî cezasızlık sebeplerine bağlı olarak daha az ceza verilmesini veya ceza verilmesine yer olmadığına karar verilmesini gerektiren hallerde, hukuka aykırılığın düzeltilerek istinaf başvurusunun esastan reddine karar verilebilecektir.
– İstinaf mahkemelerinin bozma yetkisi genişletilmektedir. Soruşturma veya kovuşturma şartının gerçekleşmediğinin veya önödeme ve uzlaştırma usulünün uygulanmadığının anlaşılması ya da davanın ilk derece mahkemesinde görülmekte olan bir dava ile birlikte yürütülmesinin zorunlu olması halinde bozma kararı verilebilecektir.
– İstinaf mahkemeleri bazı hallerde yoklukta yargılama yapabilecektir. Davetiye tebliğ olmasına rağmen duruşmaya gelmeyen tarafın yokluğunda duruşmaya devam edilerek dava bitirilebilecektir. Ancak, verilecek ceza ilk derece mahkemesinin verdiği cezadan daha ağır ise, her hâlde sanığın dinlenmesi gerekecektir.
– İfade özgürlüğü kapsamında olduğu değerlendirilen bazı suçlara istinaf incelemesinden sonra temyiz kanun yolu açılmaktadır. Böylece hem iki kademeli bir denetim yapılmış olacak hem de Ülke genelinde yeknesak bir uygulamaya imkân tanınacaktır.
– İstinaf dairelerinin kararına itiraz edilmesi durumunda, daire itirazı reddederse bu itirazı ceza daireleri başkanlar kurulu inceleyecek ve kesin nitelikte bir karar verecektir.
– Aynı dosya kapsamında sirayetin söz konusu olabileceği hallerde talep üzerine ilk derece mahkemesi istinaf mahkemelerinde kesinleşen dosyaların sanıkları için infazın durdurulmasına ya da ertelenmesine karar verebilecektir.
b)İdari istinaf
Kanunla,
– Bölge idare mahkemesi başkanlarının dairelerden birine başkanlık etme görevi kaldırılmaktadır.
– Aynı veya farklı bölge idare mahkemesi dairelerince verilen kesin nitelikteki kararlar arasındaki aykırılık veya uyuşmazlıkları giderme görevi, Danıştay İçtihatları Birleştirme Kurulundan alınarak Danıştay’ın ilgili dava daireleri kurullarına verilmektedir.
– İdari yargıda SEGBİS (Ses ve Görüntü Bilişim Sistemi) kullanılabilecektir.
5) Hakimler ve Savcılar Kanununda Yapılması Gereken Uyum Düzenlemeleri
Kanunla,Türkiye Adalet Akademisinin yeniden açıldığı dikkate alınarak,
– Hâkim ve savcı alımında görev yapan Mülâkat Kurulunun 5 olan üye sayısı 7’ye çıkarılmaktadır. Hâkimler ve Savcılar Kurulu Genel Sekreteri ile Türkiye Adalet Akademisi Danışma Kurulundan 1 üye bu Kurula katılacaktır.
6) Hukuk Mesleklerine Giriş Sınavı
– Hakim adaylığı sınavına girmek, avukatlık ve noterlik stajlarına başlayabilmek için yapılacak merkezi sınavdan en az 70 puan alma şartı getirilmektedir.
7) Kişi hak ve hürriyetlerine yönelik düzenlemeler
Kanunla, ifade özgürlüğüne temas eden bazı suçlar için istinaf kanun yolunda kesinleşen dosyalar bakımından temyiz kanun yolunun açılmasının yanında,
– İnternette erişim yasağı kademelendirilmekte, ilgili sayfaya erişimin engellenememesi halinde sitenin kapatılması öngörülmektedir.
– Eleştiri ve haber verme sınırlarında kalındığında terörün propagandası suçunun oluşmayacağı vurgulanmaktadır.
8) Pasaport Düzenlemeleri
– En az 15 yıl kıdemi bulunan avukatların hususi damgalı (yeşil) pasaport alabilmesine imkân veren düzenleme yapılmıştır.
– OHAL döneminde pasaportları geri alınanların pasaportları iade edilebilecektir.